Lübnan’daki Suriyeli mültecileri geri gönderme planı: Hedefleri ve başarı şansı
Lübnan Kayyum Hükümeti ile Suriye rejimi arasında üzerinde uzlaşmaya göre varılıp Ağustos ayında açıklanan ve 15.000 mültecinin geri dönüşünü içeren ortak planın ilk adımı olarak Suriyeli mültecilerin ilk grubu 26 Ekim 2022’de Suriye'ye gitmek üzere Lübnan topraklarından ayrıldı.
Görünüşe göre hem Lübnan hem de rejim, bu planı uygulamaya koyarak birkaç hedefe ulaşmaya çalışıyor. Öne çıkan hedefleri şu şekilde sıralayabiliriz:
• Lübnan, Avrupa’nın Ukrayna krizi ve iltica dalgalarıyla meşgul olduğu, bu durumun enerji ve enflasyonla ilgili ekonomik problem ortaya çıkardığı bir ortamda Suriye dosyasına verilen insani desteğin azalacağı beklentisiyle proaktif bir adım atmak istiyor. Bu anlamda kendisine sağlanan mali desteğin azalacağını düşünen Lübnan hükümeti mülteci yükünden kurtulmayı planlıyor.
• Lübnanlı siyasi taraflar, Ekim 2022’de Lübnan ile İsrail arasında imzalanan deniz sınırı belirleme anlaşmasının ardından ekonomik krizin şiddetini hafifletmek için yeni bir aşama başlatmak istiyor. Bu tarafların çoğu, mültecilerin Suriye’ye geri dönüşünün işsizliği azaltacağına ve kaynak sağlayacağına inanıyor.
• Suriye rejimi, mültecilere ev sahipliği yapan ülkelerin bu yüklerden kurtulma arzusundan yararlanarak uluslararası kuruluşlardan ve bağışçılardan erken toparlanma fonları çekme gayreti içinde. Bu çerçevede Lübnan, mültecilerin geri dönüşü planının bir parçası olarak Mülteciler Yüksek Komiserliği tarafından ödenen paranın Suriye’ye aktarılması fikrini ortaya attı.
Her ne olursa olsun, Lübnan’da ikamet eden ilk Suriyeli mülteci grubunun dönüşü, planın tam olarak uygulanacağını garanti etmiyor. Çünkü tam olarak uygulanmasının önüne geçecek bazı engeller bulunuyor. Bu engeller şunlardır:
• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, uygun güvenlik ortamının olmaması nedeniyle mültecilerin geri dönüş sürecini ve dolayısıyla döndükleri bölgelerdeki erken toparlanma süreçlerine fon sağlamayı ısrarla reddediyor. Bu durum, rejimin Lübnan’dan gelen mültecilerin dönüşünü kabul etmekten geri adım atmasına neden olabilir.
• Bazı uluslararası taraflar, özellikle de Avrupa Birliği (AB), bu planları uygulamaktan vazgeçirmek için Lübnan’a baskı uygulayabilir. AB, Lübnan’ın uluslararası toplumla koordineli olmayan bir şekilde, uygun bir güvenlik-ekonomik ortam sağlanmadan mültecileri Suriye’ye geri gönderme planını uygulamakta ısrar etmesi durumunda, Avrupa’ya yönelik mülteci göçünün tırmanmasından endişe ediyor.
Lübnan ve rejim, planlarının uygulanmasının önüne geçebilecek engellerin farkında. Ancak bu, onların bu dosyaya yatırım yapma girişimlerine engel olmuyor. Genel hedeflere ulaşılmazsa, Lübnan mültecileri sınır dışı etmeye devam etmeye alternatif olarak mali desteği artırmak için bağışçı ülkelerle müzakere etmekle yetinebilir. Rejim ise bu planı askeriyenin yeniden yapılandırılmasında yararlanabileceği sınırlı sayıda insan kaynağını çekmek ve ona ek bir genç nüfus sağlamak için kullanabilir. Ayrıca bazı erken toparlanma projelerinden faydalanmak için kullanabilir. Bunun dışında rejimin bu mültecileri almak gibi bir arzusu bulunmuyor. Hatta planın uygulanmasını engellemeye çalışacaktır.